1642 Tarihli Erzurum Eyaleti Mufassal Avarız Defteri 1_{Erzurum - Tortum - İsbir - Hınıs - Pasin}

Osmanlı Devlet'inde vergi mükelleflerini tespit etmek gayesiyle belirli aralıklarla tahrirler yapılmış ve bunun sonucunda tahrir defterleri hazırlanmıştır. 16. yüzyılın sonlarından itibaren avarız vergisinin olağan hale gelmesi üzerine avarız tahrirlerinin önemi artmıştır. 17. yüzyılda klasik tahrirlerin yerini avarız tahrirleri almıştır. Mufassal avarız defterleri icmal avarız defterleri ve klasik dönemin en önemli kaynakları olan tapu-tahrir defterlerinden daha fazla ayrıntılar ihtiva etmektedir.
Avarız defterleri üzerine yapılan çalışmalar son yıllarda önem kazanmıştır. Elinizdeki bu çalışma 17. yüzyılın önemli bürokratlarından Erzurumlu Cafer Efendi tarafından hazırlanmış olan Erzurum Eyaletine ait 1642 tarihli mufassal avarız defterinin Erzurum Kazası ile birlikte Tortum, İsbir, Pasin ve Hınıs kazalarının transkripsiyonu ve değerlendirilmesini ihtiva etmektedir. Defterde bahsedilen kazalardaki avarız mükelleflerinin isimleri sakin oldukları mahalle ve köylere göre kaydedilmiş muaf durumda olanlar ve muafiyet nedenleri ayrıca belirtilmiştir. Bazı yerleşim birimleri ise vakıf olarak kaydedilmiştir. Bu Defter sayesinde 1642 tarihinde Erzurum Eyaleti'ne ait kazaların idari, sosyal, iktisadi, demografik yapısı hakkında önemli bilgilere ulaşılmıştır. Bu çalışma tarih, coğrafya ve diğer sosyal bilim dallarındaki araştırmacılara veri niteliği taşımaktadır. Siyakat yazısı okumakta güçlük çeken araştırmacılara Erzurum ve kazalarına ait araştırmalarında kullanabilecekleri veri ve bilgiler birinci el kaynaklardan kendilerine sunulmuştur.