Alban Tarihi Son Hunlar - Hazarlar - Ermeniler - Terekemeler

Albanya, kabaca bugünkü Azerbaycan topraklarına ilk ve erken orta çağda verilen addır. Alban adı ilk olarak Amasyalı ünlü coğrafyacı Strabon tarafından kullanılmıştır. Alban ismi Gürcü kaynaklarında Rani, Ermeni kaynaklarında Ağvan, Fars kaynaklarında Ardan, Arap kaynaklarında Arran, Süryani kaynaklarında Aran biçiminde geçer. Eserin yazarının ifadesine göre Alban kelimesi “sevecen” anlamındadır.
Albanlar, Hristiyanlığı topluca kabul eden ilk halktır. Albanlar, Hristiyanlığı 57 yılında kabul etmişken, Ermeniler 327 yılında kabul etmişlerdir.
Albanlar hakkında yazılmış en önemli kaynak, Alban Tarihi'dir. Kalankatlı Moses tarafından yazıldığı kabul edilir. Eser üç kitaptan oluşur: İlk iki kitap yaratılıştan 710 yılına kadar yaşanan olayları, üçüncü kitap 998-999 yılına kadarki olayları anlatır. Zaman aralıklarından da anlaşılacağı üzere üçüncü kitap başka bir kişi tarafından kaleme alınmıştır.
Türk tarihi açısından birincil bir kaynak olan Alban Tarihi'nde Hun, Hazar, Barsil, Eftalit, gibi Türk kavimlerinden söz edilir. Eserde han, hakan, yabgu, şad, tudun, alp ilteber, il tigin, Tanrı, tarhan, Çorpan, Avçı, Varaçan gibi pek çok Türkçe kelimenin geçmesi, eserin Türk tarihi çalışmalarındaki önemini arttırmaktadır.