Bütün Oyunları 9

Puntila Ağa ve Uşağı Matti / Arturo Ui nin Yükselişi / Simone Machard ın Düşleri Puntila Ağa ve Uşağı Matti Brecht bu oyunu, Finlandiya da geçirdiği göçmenlik yıllarında, Fin oyun yazarı H. Wuolijoki nin bir halk masalından yola çıkarak hazırladığı bir oyun taslağına dayanarak yazmıştır. Zengin çiftlik sahibi Puntila Ağa, iki kişilikli bir adamdır; içkiliyken cana yakın, insancıl bir kişi, ayıkken katı ve çekilmez bir patrondur; herkesi hırsız görür, insanları aşağılar. İçkiliyken dostu saydığı şoförü Matti ise, patronuyla aralarındaki mesafeyi hep korur. Puntila sarhoş olduğu bir akşam dört işçi kızla evlenmeye, bir ateşe yle evlendirmek istediği kızını Matti ye vermeye kalkışır. Matti, evleneceği kızı bir işçi karısı olabilir mi diye imtihan eder, Puntila nın kızı Eva imtihanda başarılı olamaz. Puntila bundan sonra içki içmemeye karar verir, ancak içkileri yok ederken tekrar içer ve bu kez bütün servetini Matti ile paylaşacağını söyler. Bunun üzerine Matti çiftliği terk eder ve "Su ile yağ birbirine karışmıyor," der, "İnsan isterse bir efendi bulur, yeter ki efendi kendisi olsun." Brecht bu oyunuyla, iki ahlaklı kapitalist düzendeki kişilik bölünmesini, burjuva ikiyüzlülüğünü ortaya koyar. İnsanoğlunun kendi çıkarları söz konusu olduğunda nasıl insani değerleri kaybettiğini gösterir. Arturo Ui nin Yükselişi Brecht bu oyunu bir "gangster oyunu" biçiminde yazma düşüncesine 1935 te New York ta bulunduğu sırada karar vermiş. Ana oyununun orada provalarını yaparken, ABD deki organize suç mafyasının aralarındaki rekabetine büyük ilgi duymuş; çetelerin birbirleriyle olan kanlı çatışmalarına ait gazete kupürlerini toplamış. Oyunu, 1940-41 de Finlandiya da sürgündeyken yazmaya başlamış. Oyundaki gangster argosunu Amerika gangster çevresinden almış. Oyun kahramanlarının kişilikleri, ABD deki örgütlü suç işleyen kişilerden ortaya çıkarılmış. Oyunda, ünlü gangster Al Capone un Chicago daki yükselişinin gerçek öyküsünden alıntılar vardır. Oyundaki "gangster tarihi", belirgin benzetmelerle ve paralel olaylarla Hitler in yükselişini ve Alman Nazi Partisinin iktidara gelmesini gösterir biçimde kaleme alınmış. Nazi Partisinin kurulması ve güçlenerek iktidara gelmesi, Cumhurbaşkanı Hindenburg un zaafı, Parlamento Yangını, SA ların yok edilişi, SA ların başı Röhm ün öldürülüşü, Avusturya Başbakanının öldürülmesi, Avusturya nın ilhakı gibi olaylar sırayla sergilenir. Brecht, Hitler-Gangster benzetmeleriyle olağanüstü bir kara mizah yaratmıştır. Brecht bu oyunla ilgili yazdığı bir yazıda, "Doğru olduğu sürece, çıplak gerçekten korkmayın," diyor ve ekliyor, "Büyük politik suçlular tamamen teşhir edilmeli ve gülünçlüklerinin esası gösterilmelidir. Aslında bunlar büyük politik suçlular değil, büyük suçlu politikacılardır. Büyük katillere olan saygının artık yıkılması gerekiyor. Egemen sınıflar yeşil ışık yaktı diye, küçük bir serserinin büyük oynamasına izin verilmemeli." Simone Machard ın Düşleri Brecht Finlandiya da sürgünde olduğu sırada, Almanların hızla Fransa ya girişlerini izledikten sonra bir Jan Dark oyunu yazmak için not tutmaya başlamış. Tarih Haziran 1940 tır. Naziler Paris e girmişler, Nazilerden kaçanlar büyük kalabalıklar halinde orta Fransa üzerinden St Martin e akın akın gelmektedirler. Oyunda, St. Martin de genç bir Orleanslı Fransız kız, harpte savaşmakta olan erkek kardeşinin yokluğunda, onun yerine bir otele ait bir benzin istasyonunda çalışmaktadır. Bu arada öğretmenin kendisine verdiği Jan Dark a ait kitabı okur. Kız, savaşın yarattığı gerilimli gecelerde zaman zaman düşler, gündüzleri de hayaller görür; kız Alman ordularının kente geldiği gün kendini Jan Dark olarak görür; içinde halkın kendisini kurtarmaya çağırdığına dair sesler işitir. Kentteki görevlilerle Jan Dark öyküsündeki kişiler arasında parelellikler kurar. Benzin istasyonunu yakmak ister ancak görülünce işten atılır. Almanlar kente girmeden önce, bazı Fransızlar, Almanlara yardım etmek için tuğla harmanındaki benzin deposundan onlara benzin vermeye kalkışırlar; ancak bunu öğrenen kız bu kez depoyu ateşe verir. Kız kaçarsa da Fransızlar tarafından yakalanıp Almanlara teslim edilir. Almanlar, Fransız halkının dayanışmasından korktuklarından, onu Fransız mahkemesinde yargılatırlar. Mahkemede suçu itiraf etmesini isteyen yargıçlara karşısında kız susar, konuşmaz. Mahkeme onu yaptığı eylemin vatanseverlik duygusundan değil, benzin istasyonundaki işinden çıkarılmasından duyduğu öç duygusuyla yaptığına karar verir; yaşı küçük olduğundan onu ıslahevine gönderir. Oyunun olay dizisi, Paris in işgal tarihi 14 Haziran gecesi başlar ve silahları bırakma anlaşma tarihinde son bulur. Olay dizisinin ayrıntıları, Almanların 1940 yazında Fransa yı işgal ettikleri dönemdeki olayları ve ilişkileri yansıtır. Puntila Ağa : 12 er., 10 kad., 4 çocuk, orman işçileri. Arturo Ui: 26 er. 3 kadın, kabzımallar, korumalar, kiralık katiller Simone Machard: 9 er., 4 kad., insanlar, 1 melek.