Derbendname

Eldeki çalışma, ilk defa 16. yüzyılda Dağıstan topraklarında kaleme alındığı düşünülen Derbendnâme'nin Azerbaycan'ın başkenti Bakü'de bulunan Azerbaycan Millîİlimler Akademisi MhmmdFüzuli Adına El Yazmaları Enstitüsünde muhafaza edilen üç nüshasından birinin incelemesidir. Diğer iki nüshanın incelenip yayınlanması bu yayını takip edecektir. Sonundan eksik ve başı biraz bozuk olmasına rağmen, enstitüde A-613 arşiv numarası ile kayıtlı olan bu nüshadan başlanmasının sebebi, mevzubahis üç nüsha içerisinde dili en ilginç olan nüshanın bu olmasıdır.
Derbendnâme, Hazar devletinin Kafkasya civarındaki hareketleri hakkında ayrıntılı malumat vermektedir. Derbent şehri ve Dağıstan ile ilgili müstesna tarihî bilgiler içeren eser, Kuzey ve Güney Kafkasya'nın geneli hakkında da çok değerli tarihî malumat ihtiva etmektedir. Eserin başlarında Hazarlar ve Sasaniİran arasında cereyan eden ilişkiler ve savaşlar konu edinilmektedir. Eserin devamında Hazar - Arap savaşları etrafında cereyan eden olaylar anlatılmaktadır. Bu tarihî bilgilerin yanında, Derbendnâme'de, tarihî süreç içerisinde Kafkasya civarında yaşayan ve bazıları hâlâ yaşamakta olan birtakım halklar hakkında ve bölgede yaşamış veya faaliyette bulunmuş bazı tarihîşahsiyetler hakkında da tafsilatlı bilgi bulunmaktadır. Ayrıca bölgedeki birçok şehrin tarihi ve tarih içerisinde inşa edilmiş anıt eser hakkında da bilgi mevcuttur.