Dindarlık Siyaseti: Osmanlı Uleması (Klasik Dönem Sonrası 1600-1800)

Osmanlının dinî (ilmiye) kurumu incelenmeyi özel olarak hak eden bir vakadır. İlmiye kurumu Osmanlı idaresinin sınırlandırıcı çerçevesi içinde gelişmiş ve imparatorluğun idari kurumlan arasında kendine eşi benzeri olmayan bir alan açmıştı. Aslında ne sınırlılık ne de bağımsızlık boyutu alana tamamen hâkim olabilmişti. İlmiyenin kurumsal duruşu sayesinde protokolde ön sırada yer alması gerçeği, bağımsızlık arayışının ilmiyenin gözünü kör etmesini her zaman için önlemiştir. Öte yandan sultanlar da tamamen itaatkar bir dini hiyerarşi fikrine bazen açık hale gelseler de, bu hiçbir zaman uzun süren bir durum olmamış, kendilerini kaptırmamışlardır. Bu iki ilke arasındaki karşılıklı etkileşim yüzyıllar boyunca Osmanlı idari ve dinî tarihinin önemli bir bölümünü kapsayagelmiştir.Elinizdeki çalışma 18. yüzyıl uleması üzerine yapılmış bir doktora tezinin geliştirilmesiyle ortaya çıkmıştır. Çalışma ilerledikçe gitgide açık bir şekilde görülmüştür ki, 18. yüzyıl ilmiye sınıfının göze çarpıcı bir şekilde istikrarlı ve aristokratik profesyonel yapısı, sadece dönemin diğer kurumlarından değil aynı zamanda kendi çok yakın geçmişinden de kopmuş bir yapı görünümündeydi. Patrimonyal dayanakları olan bu istikrarın köklerini araştırırken ilmiyenin geçtiği aşamaların seçilmişliğe giden yürüyerek aşılmış yollar olmaktan çok, gecikmiş bir şekilde ilmiyeye bahşedilmiş sınırlı ve özel kazammlarm oluşturduğu bir çeşitleme paketi olduğu görüldü. 17. yüzyılın ilmiye sınıfının bireyselleştirilmiş güvenceleri Ue 18. yüzyılın büyük ailelerden oluşan ilmiyesi arasındaki niteliksel farklılıkları ortaya koyan bu çalışma, bu geçiş sürecindeki koşulları -uzun süre devam eden ulema devlet ikilemi için bir örnek olay olarak-açıklamayı hedeflemektedir.