Ermeni Meselesinin Hukuki Boyutu

Büyük Savaş sürecinde idari bir tedbir olarak alınan Ermeni sevk ve iskân kararı ve bu kararın bir uzantısı olan emval-i metruke tasfiyesinden doğan, mülkiyet hakkı ve soykırım suçu iddiaları zemininde geliştirilen Ermeni meselesi, tarihî, siyasi, hukuki yönleriyle çok boyutlu bir sorun olarak günümüze ulaşmıştır. Tez'de, Ermeni meselesinin, başta anayasa ve insan hakları hukuku olmak üzere, milletlerarası hukuk, hukuk tarihi, karşılaştırmalı hukuk, medeni hukuk, ceza hukuku gibi bilim dallarına temas eden yönleri geniş bir perspektif ve bütüncül bir yaklaşımla incelenmiştir. Kamu hukuku alanında bir kararın yetki-şekil-sebepkonu-maksat yönleriyle hukuka uygunluk değerlendirmesine paralel bir değerlendirme, Ermeni sevk ve iskân kararı için yapılmıştır. Bu kararın, döneminin ve günümüzün hukuk anlayışı ile uyumu incelenmiş; kararın döneminin hukuk anlayışına uygun olduğu görülmüş; günümüzün hukuk anlayışı ışığında yapılan incelemede, 1982 Anayasası ve AİHS ölçütlerinden hareketle, eşitlik ilkesinin, yerleşme ve seyahat hürriyetinin ve olağanüstü hâl rejiminin kümülatif değerlendirmesi yapılmış; uygulamanın ayrımcı karakteri, AİHS 4 No.lu Protokol m. 2 ile beraber okunan m. 14 ve Anayasa m. 23 ile birlikte okunan m. 10 ışığında değerlendirilmiştir. Ermenilerin geride bıraktığı aktif ve pasif mal varlığına ilişkin yapılan düzenlemelerle doğan emval-i metruke rejimi hakkındaki incelemede, emval-i metruke mevzuatının kişi, yer ve zaman bakımından uygulama alanı; mülkiyet hakkına yapılan müdahalenin döneminin ve günümüzün hukuk anlayışına -1982 Anayasası ve AİHS- uygunluğu değerlendirilmiş; emval-i metruke üzerinde iddia edilen hakların, idari yargıda görülecek iptal davalarının, adli yargıda görülecek aynen iade ve/veya tazminat davalarının, AİHM'e yapılacak başvuruların, emval-i metruke mevzuatının Anayasa'ya aykırılığı iddiası kapsamında yapılacak somut norm denetiminin, yabancı devlet mahkemelerinde açılan davaların hukuki tahlili ve muhtemel sonuçları incelenmiştir. Soykırım iddiaları kapsamında beş basamaklı bir araştırma yapılmış, ilk olarak soykırım suçu hakkında hüküm vermeye yetkili merciler; ikinci olarak bu mercilerin zaman bakımından yetkisi; üçüncü olarak bu mercilerin yargılamalarında esas alacağı hukuk normlarının 1915-1918 tarihlerinde gerçekleşen olaylara uygulanıp uygulanmayacağı belirlenmiş; dördüncü olarak usuli bir engelin bulunmadığı varsayımıyla esas incelemesine geçilerek, sevk ve iskân uygulamalarının soykırım suçu oluşturup oluşturmadığı değerlendirilmiş; son olarak Türkiye Devleti'nin Osmanlı Devleti tarafından yapılan sevk uygulaması bakımından sorumluluğa halefiyeti incelenmiştir.