Gülhaç Aydınlanması

XVII. yüzyılın başlarında büyü, simya ve Kabala açısından yeni bir çağın başlangıcını haber veren, doğa hakkındaki yüksek seviyedeki bilgi ve kudreti ifşa eden iki manifesto yayımlandı. Yazarı belli olmayan bu belgeler "Gülhaç Kardeşliği" adına yazılmıştı. O zamandan beri bu gizli hareket bitmek tükenmek bilmeyen bir merak konusu ve birçok tartışmanın ilgi odağı oldu. Tanınmış tarihçi ve akademisyen Frances Yates, bu çalışmasında Gülhaç Aydınlanmasıyla ilgili gerçeği ortaya koymakta ve başta İngiltere olmak üzere tüm Avrupa'nın siyasi ve kültürel tarihine etkisini ayrıntılarıyla gözler önüne sermektedir. Çağdaş bilim ve tıbbın şekillenişinde okültün oynadığı rolü tarikat mensubu olan Descartes, Bacon, Kepler ve Newton gibi önemli isimleri çalışmasının merkezine yerleştirerek anlatan Yates'in çalışması, Batı ezoterik geleneğinin anlaşılması bakımından fevkalade önem arzetmektedir. Yates XVII. yüzyılda Gülhaç manifestoları adı altında yayımlanan dökümanların öncelikle dönemin Alman entelektüel camiasına bir aydınlanma etkisi yarattığını ve çeşitli entelektüellerin gülhaççı unsurları kendi ütopyalarına kattıklarını ifade etmektedir. Yazar Gülhaç hareketinin iki unsur üzerinde durmaktadır; birincisi bu hareketin Hermesçi felsefeye, Kabalizme ve Rönesansın büyü geleneklerine dayandığıdır. İkinci unsur ise XVI. yüzyılın ünlü entelektüellerinden John Dee'nin Gülhaççılık üzerindeki etkisidir. Yates, matematik, numeroloji ve bilim alanında döneminin en önemli uzmanlarından Dee'nin, Almanya, Bohemia ve Prag'ı ziyareti sırasında Gülhaç hareketini etkilediğini öne sürmekte ve Gülhaççıların eserlerinde yer verdikleri bilim ve rasyonaliteyle ilgili görüşlerinin Dee'nin yazılarıyla paralellikler taşıdığını ortaya koymaktadır. Kartezyen felsefe ve Francis Bacon'ın düşünce anlayışlarının da Gülhaççılarla bağlantılı olduğunu ifade eden Yates, Elias Ashmole ve Isaac Newton'ın da Gülhaç aydınlanmasından etkilendiğini ifade etmektedir.