Hakîm Tirmizî ve Tasavvuf Anlayışı

Hakîm Tirmizî, ilk dönem tasavvufunun en önemli teorisyenlerinden biridir. Tasavvufun hem teorik hem de pratik meseleleri üzerine ilk defa ortaya koyduğu görüşlerle, sonraki mutasavvıfları önemli ölçüde etkilemiştir. Bilgi kaynaklarına yaklaşım metodu, geliştirdiği fikirler ve yaptığı tahlillerle adeta bir İbn Arabî prototipi gibi duran Hakîm Tirmizî'nin asıl tanınmasını sağlayan da yine İbn Arabî olmuştur. Zira onun, özellikle Fütûhât'ta işlediği pek çok tasavvufî meselenin temel kaynağı Hakîm Tirmizî'dir. Ondan ilham alan bir başka isim ise Gazzâlî'dir. Bilhassa Bâtınîlere karşı yürüttüğü mücâdelede o Hakîm Tirmizî'nin yöntemini esas almıştır.
Aslında iki Hakîm Tirmizî'den söz etmek gerekir. Birincisi, başta velâyet konusu olmak üzere tasavvufun spekülatif konuları çerçevesindeki görüşleriyle bilinen ve bu yönüyle de felsefî tasavvufa yakın duran Hakîm Tirmizî'dir. İkincisi ise kalp, ruh, nefs gibi tasavvuf psikolojisinin temel kavramları üzerine geliştirdiği tecrübeye dayalı fikirler ile nefs terbiyesi, kalp eksenli manevî eğitim ve bütün boyutlarıyla kullukta nihâî gayeyi gözeten bilince erme gibi, tasavvufu tasavvuf yapan hususlarda yaptığı tahliller ve geliştirdiği yorumlarla asıl kimliğini ortaya koyan Hakîm Tirmizî'dir.