Medreseden Kaçış - İmam Gazzali’nin Hayatı Fikirleri ve Eserleri

Ebû Hâmid Gazzâlî'nin hayati ve eserleri üzerine simdiye kadar çok sayida arastirma yapilmasina ragmen, hayati ve düsüncesi ile ilgilibilinmeyen birçok nokta hâlâ varligini sürdürmektedir. Bu durum, sadece yasadigi dönemde, Selçuklular tarihi üzerindeki karanlik noktalardan kaynaklanmiyor. Eserlerinin çesitliligi, hemen hemen her alanda eser yazmasi, eserlerinin çoklugu ve daginikligindan ileri gelen belirsizlikler de önemli ölçüde etkili olmustur. Eserlerinin bir kismi hâlâ el yazmasi nüsha seklindedir. Matbu olanlardan bazilari, özenli bir kontrolden geçirilmeden basilmis, birçogu da farkli isimlerle yayinlanmistir. Ayrica, bazi kitaplar Imam Gazzâlî'ye ait olmamasina ragmen onun adi kullanilmistir; en azindan bu eserlerin kendisine âit oldugu süpheli ve hâlâ tartismalidir. Eserlerinin ve fikirlerinin genisligi, çok çesitli alanlari kapsamasi ve genellikle yeni düsünceler ve benzersiz izahlar içermesi, arastirmacilarin onun düsünce dünyasini ihâta edebilmesini zorlastirmaktadir. Çünkü, Islâm tarihinde, Islâm kültürünün her alanini Gazzâlî düzeyinde hayatinda ve fikirlerinde görkemli bir derinlilikle isleyebilen ve tasvir edebilen baska bir kisiyi bulmak çok zordur. Hayatinin bu hareketlilik ve ilimle iç içe geçmesi, onu ayni zamanda güçlü ve yenilikçi bir fakih, atesli tartismalara ve münâzaralara girisen bir kelamci, elestirel yapiya sahip bir filozof, ârif bir sufî, hos sohbet bir muallim ve hatta basarili bir yazar olarak karsimiza çikarmaktadir ki, parlak bir asrin büyük kültürünü azamî düzeyde eserlerinde yansitmistir. Bütün bu özellikler onun müstesna sahsiyetine çesitli boyutlar, tek kiside temâyüz etmis farkli çehreler kazandirmistir. Özellikle yazarlik ve kitap telifi boyutunun genisligi, felsefe ve kelam boyutunun derinligi, ayrica irfânî ve ahlâkî boyutunun azameti o kadar öne çikmaktadir ki, sahsiyetinin diger boyutlarini gölgelemektedir. Süphesiz böyle bir sahsiyeti, siradan insanlarin, çapsiz veya tek boyutlu insanlarin degerlendirebilmeleri mümkün degildir. Üstelik bütün bu boyutlarda onu daha çok seçkin ve farkli kilan faktör essiz bir yaraticilik yetenegi ve fikrî asâletidir. (Tanitim Bülteninden)