Osmanlılarda Tarikat Kültürü ve Sembolleri

Sırrı sır eyle, fi'lini tefekkür eyle, ikrârını sâf eyle, ahdine vefâ eyle, ibret ile bak, esrâr-ı erenler âgâh ol, varlığı aşka ver, Hakk'ı özünde mevcûd bil, mahbûb-ı cânda yok ol, fakr içinde fahr bul, ehl-i hâl ârif ol, fakr ü fenâda hoş bekâ bul Mecmû‘atü'z-Zarâ‘if ve Sandûkatü'l-Ma‘ârif tarikatların edeblerini, usûllerini, tabirlerini, tarikat erbâbının kullandığı kıyafetleri, sembolleri ve manalarını ele alan mühim bir eserdir. Yazarı kendisini Yahyâ Âgâh bin Miskyağcı Sâlih elİslâmbolî en-Nakşbendiyyü'l-Kâdirî ez-Zenbûrî es-Sâdıkî mahlasıyla tanıtmaktadır. Eseri benzerlerinden farklı kılan en önemli yönü çizimleridir. Mecmû‘atü'z-Zarâ‘if bu yönüyle tasavvuf ve kültür tarihimizde, mevcut bilgilerimiz ışığında, tek olma özeliğine sahiptir. El ve süsleme sanatlarına meraklı olan ve bunları icra eden Yahyâ Âgâh Efendi anlattığı kıyafet, eşya ve sembolleri resmetmek suretiyle bize tarihî öneme sahip belge ve bilgiler sunmuştur. Mecmû‘atü'z-Zarâ‘if 'teki resimler sayesinde çeşitli tarikatların kıyafetlerini, eşyalarını, sembollerini, bunların giyilme şekil ve âdâbını asli hâliyle öğrenme ve zihnimizde canlandırma imkânı buluyoruz. Benzer materyale bu yoğunlukta başka bir eserde şimdiye kadar tevafuk edilememesi Mecmû‘atü'z- Zarâ‘if ve Sandûkatü'l-Ma‘ârif 'in anlam ve önemini vuzuha kavuşturmaktadır.