Osmanlı'nın Son Döneminde Gizli Din Taşıma Meselesi

Osmanlı Devleti'nin en uzun yüzyılı olarak ifade edilen 19. Yüzyıl her açıdan bir kırılma dönemidir. Siyasi, sosyal, ekonomik ve dinî açıdan değişim ve gelişmelerin şahidi bir periyoddur. Önce Tanzimat fermanı daha sonra Islahat Fermanı ile Osmanlı çok milletli yapısındaki Osmanlı vatandaşı ile Müslüman ve Gayri-Müslim kavramları da bu kırılmadan etkilenmiştir. Bunlar da diğer pek çok kavram gibi anlam kayması ve hatta anlamlandırma kaymasına uğramıştır... Bu noktada dini değişim halleri de bu kaymadan nasibini almıştır. İslam'a girme denilen ihtida, İslam'dan çıkışı ifade eden irtidat ve son olarak kripto denilen gizli din taşıma bu halin üç sacayağıdır. Tanzimat ve Islahat Fermanları ile ihtida, irtidat ve kriptoluk devletin hem siyasi, hem sosyal hem de hukuki arenasında farklı bir durum ile karşı karşıya gelmiştir. Daha önce çeşitli vesileler ile yayımlanmış çalışmalar ve değerlendirmeden oluşan bu çalışma gizli din taşıma meselesine pencere aralamaktadır. Pontus Rum kalanları, madenciler, Yezidiler ve Arap Alevileri (Nusayriler) üzerinden örnekleri görülen gizli din taşıma olgusu arşiv belgelerine ‘dönemin nezaketinden dolayı' şeklinde yansıyan durumun da etkisiyle, devletin dikkat ettiği hususlar arasında yer almıştır. Bu çalışma sadece bir girizgah olup, bundan sonra yapılacak çalışmalar ile daha çok aydınlanacaktır.