Tarihi Çevre Algısı

Mimarlık, iç mimarlık, şehircilik, kentleşme, peyzaj tasarımı, arkeoloji, kültür, sanat vb. konu başlıklarında kitaplar yayımlayan YEM Yayın'ın, Tarihi Çevre Algısı adlı yeni kitabı çıktı. Kültürel varlıklara değer verme ve onları koruma eğiliminin, bu amaçla yapılan uygulamaların çok kişinin sandığı gibi çağımıza özgü yeni bir davranış, yeni bir akım olmadığını, insanlık tarihinde hayli açık seçik bir yeri olduğunu biliyoruz. Bu olgu, Prof.Dr. Cevat Erder'in Tarihi Çevre Kaygısı ve onun devamı niteliği taşıyan Tarihi Çevre Bilinci adlı kitaplarında ve ardından da UNESCO tarafından tek bir kitap halinde "güncellenmiş özet gibi" yayınlanmış Our Architectural Heritage: From Consciousness to Conservation adlı kitabında açıkça vurgulanmıştır. Tarihi Çevre Algısı, Cevat Erder'in işte bu son kitabının yeniden ele alınarak güncellenmiş ilk Türkçe baskısı olma niteliği taşıyor. Erder, toplumların kültürel değerlerinin çeşitlilik gösterdiği yerlerde, kültürel varlıkların korunmasıyla ilgili kararlarında ve uygulamalarında farklılıklar olmasının doğal karşılanması; farklı toplumlardaki örnekler ve benzetmeler üzerinden yapılan tartışmalarda zamanın ve mekânın mutlaka dikkate alınması gerektiğini ileri sürüyor: "Son yıllarda ‘koruma bilimi' olarak da adlandırılan bu alanda, farklı kültürel ortamlarda izlenebilen, değişik gibi görülebilen kimi uygulamaları, geçerlilikleri genelde kabul edilmiş uluslararası ilkelere sadık kalmadıkları, uyum sağlamadıkları gibi nedenlerle eleştirmeden önce, o ülkenin kültür bütünü içindeki bu uygulamalara etken olan nedenlerin, uygulama yapılan zaman ve ortamın araştırılması gerekir. Bu amaçla yapılacak araştırmaların bizleri bugün içinde bulunduğumuz kaostan çıkararak daha yararlı, hiç olmazsa daha doğru bir ortama sokacağına inanıyorum. Kitapta örnek gösterilen İtalya, Fransa, İngiltere vb. Avrupa ülkelerinde olduğu gibi, Türkiye'nin de koruma konusunda gösterebileceği pek çok örnekle bu ülkeler arasında yer alabilecek düzeye kolayca ulaşabilecek niteliklere sahip olduğu kanısındayım." Korumada ele alınan varlıkların kültürel değerleri kadar korumayla ilgili ortam ve koruma kavramının zaman içindeki değişkenliğini de değerlendirmek gerekir. Burada neyin, nerenin, nereye kadarın değişkenliğinin sorgulanmasını da vurgulamak gerekir: Bunda ısrarımızın nedeni de uzun zamandır ülkemizde konunun sadece teknik bir uğraşı olduğu kanısının egemenliğinin aşılamamış olmasıdır. Koruma, salt bir "tamir" olayı olmayıp bilim ve kültürün birçok girdisini içeren bir süreçtir. Uygulamanın değerlendirilişi, bu süreç içinde yerini almalıdır. Ülkemizde yaklaşık 50 yıldan beri kültürel varlıkların korunması konuları, ayrı bir uzmanlık dalı olarak birçok üniversitemizin eğitim programında yerini almıştır. Bu programlara baktığımızda konunun disiplinlerarası niteliğinin kabul edildiği, başlangıçta düşünüldüğünden daha zengin olduğu, daha önceleri öngörülemeyen birçok bilim dalını da kapsadığı izlenmektedir. Bugün mimarlar, şehir plancıları, tarihçiler, sanat tarihçileri, arkeologlar, mühendisler, doğa bilimcileri, sosyologlar, iktisatçılar gibi sair bilim insanlarının kültürel varlıkların sahibi olan kişilerle ve toplumlarla, giderek de koruma uzmanlarıyla diyaloglarının kaçınılmaz olduğu daha net olarak görülmektedir. Bugünlerde bir onarım şantiyesi görüntüsünde olan ülkemizde, 50'ye yakın yıldır uzmanlar yetiştiren üniversitelerimizin sağladığı birikim ve ürünlerden, uygulama yapan kuruluşların deneyimlerinden, diğer birçok ülkede yapılanlar gibi bir değerlendirme yapılması zamanı geldiği açıktır. Bu değerlendirmeye yurttaşlarımızın kültürel varlıklara olan yaklaşım ve anlayışlarını saptayan bilimsel bir araştırmanın sonuçlarını da katan verilerle ülkemiz kültürüne uygun onarım ilkeler dizininin hazırlanması hiç de olanaksız görünmüyor." İÇİNDEKİLER BAŞLARKEN Sunuş Önsöz Giriş: Kavramın Evrimleşmesi Nedenler ANTİK ÇAĞ Ön Örnekler: Çevresel Düzen Sorunu Mısır ve Mezopotamya Ege Uygarlığı Troya ve Girit'in Katkısı Helen Dünyasında Çevre Kaygısı Helenistik Yaklaşım ve Sonrası Roma Dönemi Koleksiyonculuk Marcus Vitruvius Pollio Savaşçı Romalılar ve Yenilmiş Helenler Başkentte Çevre Düzeni Doğu Roma İmparatorluğu "Uygarlığın Barbar fiampiyonu": Theoderich ORTA ÇAĞ VE SONRASI İtalya Roma'da Orta Çağ'a Geçiş Dini Gelişimin Etkisi Petrarch ve Cola Di Rienzo Leone Battista Alberti Papa V. Nicholas Klasiğe Dönüş Sixtus ve Kamusal Direniş Barok ve Rokoko Roma 1750'den Sonra Roma "Anıtlara Etkin Saygı" Çağında Roma Bilimsel Araştırma Çağı Bilinçli Eleştiri Fransa: Merkeziyetçi Örgütlenme Orta Çağ'da Fransa İtalya ile İlişkiler Vitruviusçuluk Düzen Adına Yıkım Güzellik Adına Yıkım: XIV. Louis Cumhuriyet (1792) ve Yıkım Napolyon Dönemi Etkin Saygı Dönemi Onarım Adına Yıkım Eğitimde Ulusal Anıtlar Kamusal Bilinç Eugène Emmanuel Viollet-le-Duc "Haussmanniana" Camillo Sitte Yüzyılın Çelişkili Sonu Kamuoyu ve Hayır Kurumları Eğitim ve Tarihi Anıtlar Örgütü İki Dünya Savaşı Savaş Sonrası Genel Görünüm İngiltere: Bireysel Kaygının Kurumsallaşması Orta Çağ'da İngiltere Rönesans ve Dini Reform Gotik Mimariye Dönüş Kamusal Katılım: Hayır Kurumları Dönemi Gilbert Scott'un Yapıcı Yıkıcılığı Aşırı Restorasyona Tepki: Ruskin, Morris, Webb Özel Teşebbüs: "The National Trust" Devletin Rolü İkinci Dünya Savaşı ve Hemen Sonrası Sonuç Ekler Ek 1. Restorasyon: E. Emmanuel Vıollet-le-Duc (1814-79) Ek 2. Uluslararası Mimarlar Kongresi, Madrid (1904) Ek 3. Atina Konferansı'nın Sonuçları (21-30 Ekim 1931) Ek 4. Carta Del Restauro, İtalya (1931) Ek 5. Atina Anlaşması: Uluslararası Modern Mimarlık Kongresi, Atina (1933) Ek 6. Venedik Tüzüğü: 2. Uluslararası Tarihi Anıtlar Mimar ve Teknisyenleri Kongresi, Venedik (25-31 Mayıs 1964) Ek 7. Venedik Tüzüğü Tarihi Bir Anıt Gibi Korunmalıdır Ek 8. Kültürel Varlıkların Korunmasında Bilim ve Teknoloji Ek 9. Yerin Ruhunun (Manevi Değerlerinin) Korunması Hakkında Québec Bildirgesi, Québec (4 Ekim 2008) Ek 10. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Restorasyon Bölümü'nün Kuruluş Süreci Ek 11. Türkiye'de Kültürel Varlıkların Korunması Sürecinde İki Anıtsal Yasa (2011