Tek Başlı Karma Hükümet Sistemleri

ÖNSÖZ V

İÇİNDEKİLER İX

TABLOLAR ÇİZELGESİ XXİ

KISALTMALAR XXV

1. GİRİŞ 29

1.1. ÇALIŞMANIN KONUSU VE AMACI 29

1.2. ÇALIŞMA KONUSUNUN ÖNEMİ VE KONU HAKKINDAKİ

LİTERATÜR 30

1.3. ÇALIŞMANIN METODOLOJİK BOYUTU 33

1.3.1. Çalışmanın Hipotez(ler)i 33

1.3.2. Çalışmanın Kapsam ve Sınırlılıkları 36

1.3.3. Çalışma Planı 39

2. SAF HÜKÜMET SİSTEMLERİ KARŞISINDA TEK YAPILI KARMA HÜKÜMET SİSTEMLERİ VE UNSURLARI 42

2.1. KUVVETLER AYRILIĞI TEORİSİNİN TEMELLERİ 42

2.1.1. Karma Devlet Teorisinden Kuvvetler Ayrılığı Teorisine 43

2.1.2. Kuvvetler Ayrılığı Teorisinin Ortaya Çıkışı ve Gelişimi 45

2.1.3. KUVVETLER AYRILIĞI TEORİSİNİN SONU MU? 49

2.1.3.1. Kişi Bakımından Kuvvetler Ayrılığı Teorisi 50

2.1.3.2. Yetki Bakımından Kuvvetler Ayrılığı Teorisi 51

2.2. YASAMA-YÜRÜTME İLİŞKİLERİ BAKIMINDAN SAF HÜKÜMET

SİSTEMLERİ 57

2.2.1. Maddi Kriterler Çerçevesinde Başkanlık-Parlamenter

Dikotomisi 58

2.2.2. Sistemlerin Özünden Kaynaklanan Asli Unsurları Çerçevesinde Başkanlık-Parlamenter Dikotomisi 64

2.2.2.1. Başkanlık Sisteminde Başkan ve Parlamento Farklı Seçimlerle Göreve Gelir 64

2.2.2.2. Başkanlık sisteminde başkanın yasama yetkisi bulunmamaktadır 68

2.2.2.2.1. Yasama yetkilerinin yürütmeye devri 68

2.2.2.2.2. Yürütme emirleri ve kapsamı 71

2.2.2.2.3. Yürütme emirlerinin hukuki niteliği ve kanunlar karşısındaki konumu 78

2.2.2.3. Parlamenter Sistemde Devlet Başkanı Önemli Yetkilere Sahip Değildir 82

2.3. SAF HÜKÜMET SİSTEMLERİNDEN AYRILMAYI HAKLI KILAN GEREKÇELER 85

2.3.1. Başkanlık Sisteminin Tehlikeleri 85

2.3.1.1. Toplam-Sıfır Oyunu 86

2.3.1.2. Başkanlık Sistemlerinde Siyasi Üslup 87

2.3.1.3. Çifte Demokratik Meşruluk 89

2.3.1.4. Siyasetin Dışardan Katılımcılara Açık Olması 90

2.3.1.5. Katılık ve Hükümet İstikrarı 92

2.3.2. Parlamenter Sistemin Tehlikeleri 94

2.3.2.1. İstikrarsız Hükümetler 94

2.3.2.2. Güçsüz Hükümetler 96

2.3.2.3. Hesapverebilirlik ve Düşük Nitelikli Demokrasi 98

2.3.2.4. Siyasi İstikrar ve Hükümet Sistemlerinin Değerlendirilmesi 99

2.3.3. Tarihi ve Sosyolojik Etmenler: Latin Amerika Örneği 101

2.3.3.1. Bağımsızlığa kadar Latin Amerika 103

2.3.3.2. Latin Amerika hükümet sistemleri üzerindeki ABD

etkisi 106

2.3.3.3. Latin Amerika hükümet sistemleri üzerindeki avrupa etkisi ve tek başlı hükümet sistemine parlamenter eklentiler 110

2.3.3.4. Latin Amerika toplumlarında toplumsal yapının

hükümet sistemi üzerindeki etkisi 115

2.3.4. Yürütmenin Yasama Karşısında Güçlenmesi ve Kuvvetler Ayrılığı İlkesinin Önemini Kaybetmesi 118

2.3.4.1. Olağanüstü dönemler ve kurtarıcı beklentisi 118

2.3.4.2. Toplumsal beklentilerin değişmesi ve yürütme

organının bilgi ve personele ulaşımı 121

2.3.4.3. Bürokrasi ve teknokrasi karşısında sorumlu yürütme anlayışı 122

2.3.4.4. Siyasi partiler ve seçim sistemlerinin etkisi ile demokratik düzende rollerin değişmesi 126

2.3.4.5. İktidarın kişiselleşmesi 128

2.3.4.6. Yürütmenin güçlenmesi ve saf hükümet sistemleri 130

2.4. KARMA HÜKÜMET SİSTEMLERİ 131

2.4.1. Karma Hükümet Sistemi Olarak Yarı-Başkanlık Sistemi ya

da İki Başlı Yürütme 132

2.4.1.1. Tanım sorunu 133

2.4.1.2. Yarı-başkanlık sistemlerinin sınıflandırılması 136

2.4.1.3. Yarı-başkanlık sistemine yöneltilen eleştiriler 139

2.4.1.4. Değerlendirme: Yarı-başkanlık sistemi mi yoksa iki

başlı karma hükümet sistemi mi? 142

2.4.1.5. 1982-2017 arasındaki dönemde Türkiye'de iki başlı yürütme tecrübesi 145

2.4.1.5.1. İki başlı yürütme dönemi: 1982-2007

dönemi 145

2.4.1.5.2. Çift meşruiyetli yürütme dönemi: 2007 değişiklikleri 148

2.4.2. Tek Başlı Karma Hükümet Sistemleri 151

2.4.2.1. Yürütmenin tek başlı olması 154

2.4.2.2. Devlet başkanının yasama ile birlikte ya da yasama vasıtasıyla seçimi 157

2.4.2.2.1. Eş zamanlı seçimler 158

2.4.2.2.2. Doğrudan yasama organı tarafından seçilme 164

2.4.2.3. Devlet başkanının tek taraflı yasama yetkisine

sahip olması 165

2.4.2.3.1. Başkanın yetkilerini sınıflandırmak 165

2.4.2.3.2. Başkanın statükoyu değiştirme yetkisi ve kuvvetler ayrılığı 171

2.4.2.4. Yürütmenin siyasi sorumluluğunun bulunması 177

2.4.2.4.1. Bakanların siyasi sorumluluğu ve parlamentonun feshi 177

2.4.2.4.2. Salt başkanın siyasi sorumluluğu ya da para-anayasal uygulamalar 180

2.4.2.4.3. Başkanın siyasi sorumluluğu ve karşılıklı fesih kurumu 187

2.4.2.5. Tek başlı karma hükümet sistemlerinin endemik

yaşam alanı: koalisyon yapıları 190

2.4.3. Tek Başlı Hükümet Sistemlerini Sınıflandırmak 197

2.4.3.1. Kurumsal sınıflandırmalar 198

2.4.3.2. Kuvvetler ayrılığını esas alan sınıflandırmalar 201

2.4.3.3. Siyasi partilere göre yapılan sınıflandırmalar 206

2.4.3.4. Tek başlı hükümet sistemlerini sınıflandırma sorunu

ya da sınıflandırmak gerekli mi? 207

2.4.3.5. 2017 anayasa değişiklikleri ve Türkiye'nin tek başlı

karma hükümet sistemi 212

2.4.3.5.1. Lehe olan görüşler 212

2.4.3.5.2. Aleyhe olan görüşler 215

2.4.3.5.3. Yeni sistemin hükümet sistemleri içerisindeki konumu 218

3. KURULUŞ AŞAMASINDA PARLAMENTERLEŞME: SEÇİMLERİN BİRLEŞMESİ VE KOALİSYONLAR 222

3.1. EŞ ZAMANLI SEÇİMLER, BAŞKANIN SEÇİM USULÜ VE SEÇİM İTTİFAKLARI 222

3.1.1. Eş Zamanlı Seçimlerin Sınıflandırılması ve Ülke

İncelemeleri 222

3.1.1.1. Birlikteliğin yoğunluğuna göre eş zamanlı seçimler 222

3.1.1.2. Birlikteliğin sıklığına göre eş zamanlı seçimler 224

3.1.1.3. Başkanın seçilme usulüne göre eş zamanlı seçimler 224

3.1.2. Eş Zamanlı Seçimler ve Siyasal Etkileri 226

3.1.2.1. Eteğe yapışma etkisi 226

3.1.2.1.1. Seçmenler üzerinde eteğe yapışma etkisi 227

3.1.2.1.2. Siyasi partilerin davranışları üzerinde eteğe yapışma etkisi 228

3.1.2.2. Başkanın yasama desteği üzerindeki etkisi 230

3.1.2.3. Seçmen katılımı üzerindeki etkisi 234

3.1.2.4. Siyasal partilerin sayısı üzerindeki etkisi 237

3.1.2.4.1. Bir ülkedeki siyasi partilerin sayısını açıklayan görüşler 237

3.1.2.4.2. Eş zamanlı seçimler ve başkan adaylarının

sayısı 241

3.1.2.4.3. Başkan adaylarının sayısına etki eden

unsurlar 244

3.1.2.4.3.1. Başkanın seçim usulü 244

3.1.2.4.3.2. Başkanlık makamının ağırlığı 246

3.1.2.5. Dönem sonu seçimler ve eş zamanlı seçimlerin siyasi etkisi arasındaki ilişki (Endonezya örneği) 247

3.1.2.6. E